SASS

Markmið

Markmið verkefnisins er að afla upplýsinga um stöðu og horfur úthafsfiskeldis, hvaða upplýsingar þurfa að liggja til grundvallar svo hægt sé að hefja starfsemi, hverjir þurfa að koma að slíkri vinnu og hversu mikið sú vinna gæti kostað. Verkefnið fellur fullkomlega að meginmarkmiði sem snýr að atvinnu- og nýsköpun sem er að til verði öflugt atvinnulíf á Suðurlandi með aukinni nýsköpun, framleiðni og fleiri fyrirtækjum.

Verkefnislýsing

Gert er ráð fyrir að ráðinn verður sérstakur verkefnisstjóri til að vinna að framgangi verkefnisins og skjóta frekari stoðum undir verkefnið.
Settur verður saman öflugur og virkur samráðshópur fagfólks til afla þekkingar og miðla eigin þekkingu. Starfshópurinn verður jafnframt bakland og stuðningur við verkefnisstjóra. Verkefnisstjóri og samráðshópur fá greidd laun fyrir sín störf. Þeir fjármunir sem nú eru komnir í verkefnið munu verða nýttir til að setja verkefnið upp og hefja fyrstu skrefin.

Helstu verkefnin eru:

1. Núverandi staða þekkingar
   • Úthafsfiskeldi í NO + Heimurinn allur
   • Náttúrufar við Eyjar
2. Þarfagreining
   • Rannsóknir
   • Upplýsingar / gögn
   • Þekking
   • Fjármunir
3. Uppsetning verkefnis
4. Leit að samstarfsaðilum
5. Áætlanagerð: tíma-, kostnaðar- og verkáætlun
6. Fjármögnun
7. Kynning á niðurstöðum

Tímaáætlun

• 15. febrúar 2020. Fjármögnun liggur fyrir
• 15. mars 2020 – 1. maí 2020. Stofnun samráðshóps og vinna hans (út verktímann). Undirbúningsvinna og gagnasöfnun. Leit að verkefnisstjóra og ráðning hans. Undirbúningur frekari fjármögnunar og leit að samstarfsaðilum.
• 1. maí 2021. Verkefnisstjóri tekur til starfa
• 31. desember 2021. Vinnu við verkefnið lýkur
• Kynning á niðurstöðum

Starfsmaður og samráðshópur lýkur formlega störfum ef ekki verður framhald á verkefninu

Tengsl við sóknaráætlun 2020-24

Verkefnið styður vel þær áherslur sem settar eru fram í Sóknaráætlun Suðurlands 2020 – 2024. Eftirfarandi áherslur hafa verið settar fram varðandi Atvinnu og nýsköpun:

1. Við viljum fjölga störfum án staðsetningar á Suðurlandi. Fiskeldi er alþjóðlegur framleiðslu- og þekkingariðnaður. Störf án staðsetningar eru því fjölmörg þó svo framleiðsla og þjónustustarfsemi ýmiskonar fari fram á tilteknum stað. Sjálfsagt munu mörg af störfum sem tengd verða þessu verkefni verða unnin án sérstakrar staðsetningar. Tækninni fleygir fram og sem dæmi má nefna að í einu fyrirtæki á Íslandi er fóðrun fjarstýrt frá Noregi.
2. Við viljum að aukinn hluti tekna atvinnulífs á Suðurlandi árið 2024 komi frá vörum og þjónustu sem ekki voru til árið 2019. Úthafseldi er ekki til staðar í dag á Suðurlandi og því er þetta ný atvinnugrein
3. Við viljum bæta samkeppnishæfni fyrirtækja á Suðurlandi. Úthafseldi getur tryggt Suðurland enn frekar í sessi sem eitt helsta matvælasvæði landsins, matarkista, um leið og fjölbreytti matvælaframleiðslunnar eykst.
4. Við viljum auka nýsköpun og veltu í matvælaframleiðslu á Suðurlandi. Úthafseldi tryggir bæði nýsköpun og eykur veltu til muna. Miðað við þær hugmyndir á eldiseiningum sem verið er að vinna með þá hleypur verðmæti í upphafi á milljörðum.
5. Við viljum stuðla að auknum fjölbreytileika í atvinnulífi á Suðurlandi. Um nýja atvinnustarfsemi er að ræða þ.a.l. eykst fjölbreytnin. Markmiðið er að verkefnið hafi jákvæða ímynd fyrir Suðurland, byggt á gæðum og hreinleika. Málefnið er viðkvæmt og miklar kröfur gerðar til eldisstarfsemi. Það er því ekkert annað í boði en að vanda vel til verka.
6. Við viljum efla rannsóknir og þróun atvinnulífs á Suðurlandi. Verkefnið tengist rannsóknum, þróunarstarfi sterkum böndum. Náttúrurannsóknir eru mikilvægustu rannsóknirnar í upphafi og jarðvísindin þar á meðal. Verkefnið getur aukið samvinnu og samtarf á sviði rannsókna, þekkingar og á haftengdri starfsemi. Verkefni eins og þetta mun laða að sér ný fyrirtæki bæði innlend og erlend. Svona verkefni verður ekki framkvæmt nema með erlendri þekkingu. Verkefnið miðar að því að kortleggja náttúruna og byggja síðan atvinnuveg á sérstöðu svæðisins. Ef verkefnið kemst á flug þá þarf að fara út í miklar rannsóknir. Rannsóknir og þróun geta stutt vel við menntun og hækkað þannig menntunarstig og aðgengi að þekkingu. Tengin við alþjóðalega háskóla og menntastofnanir ætti að ýta undir frekari menntun.

Tengsl við heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna

Verkefnið tengist a.m.k. 4 heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun, með sterkum hætti:

Markmið 8. Góð atvinna og hagvöxtur. Stuðla að viðvarandi sjálfbærum hagvexti og arðbærum og mannsæmandi atvinnutækifærum fyrir alla. Veiðar og vinnsla á villtum fiski hefur breyst mjög á síðustu árum, tæknistig hefur aukist mjög sem kallað hefur á færri vinnandi hendur. Fiskeldisiðnaður er hátækniiðnaður sem skapar fjölda eftirsóknarverðra starfa sem geta skapað mikinn hagvöxt.

Markmið 9. Nýsköpun og uppbygging. Byggja upp trausta innviði, stuðla að sjálfbærri iðnvæðingu og hlúa að nýsköpun.

Markmið 12. Ábyrg neysla og framleiðsla. Tryggja sjálfbær neyslu- og framleiðslumynstur. Hafið er náttúruauðlind sem Eyjamenn hafa reytt sig á frá upphafi byggðar. Til að viðhalda náttúruauðlindinni þarf að halda henni við með markvissum aðgerðum. Sjávarútvegurinn hefur verið meðvitaður um þetta og hefur verið í fararbroddi á fjölmörgum sviðum til að tryggja sjálfbærni fiskstofna og umhverfisins. Hluti af því að gera Vestmannaeyjar sjálfbærar til frambúðar er að auka framleiðslumöguleika til að styrkja atvinnu og samfélag í Eyjum – byggt á styrkleika svæðisins.

Markmið 14. Líf í vatni. Vernda og nýta hafið og auðlindir þess á sjálfbæran hátt. Fiskeldisiðnaðurinn þarf að fylgjast vel með umhverfinu og umhverfisaðstæðum svo hann geti starfað á sjálfbæran hátt. Mikil umræða hefur verið um fiskeldi á síðustu árum varðandi umhverfismál. Eitt afsprengi þeirrar umræðu er að færa eldið á haf út gera hlutina betur til að lágmarka skaðleg áhrif. Aðrar atvinnugreinar s.s. sjávarútvegur getur nýtt sér góð gögn varðandi vöktun á umhverfisþáttum í hafinu. Niðurstöður verkefnisins munu án efa vekja athygli á umhverfisþáttum í hafinu í kringum Suðurland með sjálfbærni í orku og auðlindum að leiðarljósi. Niðurstöður verkefnisins geta komið fjölmörgum aðilum til góða.

Árangursmælikvarðar

Hvað verkefnið sjálft varðar þá má segja að mælanleg markmið séu nokkur: 1) Skila verkefninu á réttum tíma. 2) Halda verkefninu innan fjárhagsramma og vinna eftir þeirri verk-tíma- og kostnaðaráætlun sem sett var í upphafi. Þó þannig að hægt sé að gera breytingar sem skila betri útkomu en lagt var af stað með í upphafi 3) Efla staðbundna þekkingu og ná að miðla henni áfram. 4) Finna verkefninu framhaldslíf ef jákvæð niðurstaða gefur tilefni til þess.

Ef það rætist úr verkefninu, endanlegt markmið næst og starfsemi kemst af stað mun það kalla á mikla fjárfestingu og uppbyggingu ýmissa innviða. Fyrirtækjum mun fjölga (Markmið #1 í Atvinnu- og nýsköpun (A&N)). Fiskeldisiðnaðurinn er hátækniiðnaður og afleiður fiskeldisiðnaðarins er annar hátækniiðnaður ýmiskonar (Markmið #2 A&N). Það munu margar atvinnugreinar, njóta ávinnings af verkefninu, s.s. ýmsar þjónustugreinar við sjávarútveginn, og ýmis þekkingariðnaður – margfeldisáhrifin eru mikil. Framleiðni fyrirtækja eykst þar sem fiskeldisiðnaðurinn skapar mikil verðmæti og skapar fjölmörg störf. Óhætt er að fullyrða að verðmæti pr. starf er gríðarlega hátt (Markmið #4 A&N). Fiskeldisiðnaðurinn og tengdur iðnaður hefur sogað að sér mikið fjármagn til nýsköpunar (Markmið #5 A&N) og getur styrkt ýmsa innviði s.s. í rannsóknarsamfélaginu, sem tengdur er greininni.

Lokaafurð

Upplýsingar sem munu safnast á verktímanum verða rammaðar inn í skýrslu og skilað til verkefnisstjórnar sem er þá önnur afurðin. Stefnt er á að halda kynningarfund og/eða ráðstefnu, sem er þá seinni afurðin, til að gera grein fyrir niðurstöðum verkefnisins og vonandi framhaldi verkefnisins. Stefnt er á að gera sem mest af niðurstöðum verkefnisins opinberar.

---

Verkefnastjórn
Róbert Guðfinnsson – athafnamaður á Siglufirði
Tómas Már Sigurðsson – forstjóri HS Orku
Hrafn Sævaldsson – fyrrum nýsköpunar- og þróunarstjóri Þekkingarseturs Vestmannaeyja
Framkvæmdaraðili
Þekkingarsetur Vestmannaeyja
Samstarfsaðilar

Heildarkostnaður
10.000.000 kr.
Þar af framlag úr Sóknaráætlun
Árið 2020: 6.000.000 kr.
Árið: 2021: 10.000.000 kr.
Ár
2021
Upphaf og lok verkefnis
Febrúar-desember 2021
Staða
Í vinnslu
Númer
213009

---

Staða verkefnis 2021

Gagna hefur verið aflað um stöðu úthafsfiskeldis á laxi. Aðaláherslan hefur verið á úthafsfiskeldi á norðlægum slóðum, þá aðallega í Noregi. Skýr mynd er komin á veðurupplýsingar, sem og upplýsingar um vistkerfið í hafinu næst Vestmannaeyjum. Niðurstaðan er sú að það eru góðar aðstæður í hafinu við Vestmannaeyjar svo lax geti vaxið og dafnað. Sjávarhitastig er gott og stöðugt, sem er lykilatriði í árangursríku fiskeldi. Hins vegar eru veðuraðstæður mjög krefjandi við Vestmannaeyjar. Há ölduhæð og kraftar vegna þeirra spila þar stórt hlutverk. Af þeim sökum var ákveðið að skoða stærra svæði en ráðgert var í upphafi. Núverandi athugunarsvæði nær frá Hornafirði í austri til Reykjaness í vestri (endamörk Ölfus).

Til að öðlast dýpri skilning á hafsvæðinu hefur verið rætt við nokkra skipstjóra með áratuga reynslu af fjölbreyttum veiðiskap úti fyrir ströndum Suðurlands varðandi mögulegar staðsetningar á úthafsfiskeldi. Á stærra hafsvæði en áður var til skoðunar. Niðurstaðan úr þessum samræðum er sú að 10 staðsetningar koma til greina við Suðurströndina og verður því gerð nánari skoðun á hafsvæðinu. Í vinnslu eru ítarleg öldugögn sem varpa skýrara ljósi á aðstæður á hafsvæðinu. Í kjölfarið verður reynt að afmarka svæði með nákvæmari hætti til að finna hentugar staðsetningar. Vel er fylgst með framþróun úthafsfiskeldis í heiminum, en þróun þess er mjög hröð. Sem fyrr er stefnt á verklok fyrir lok árs 2021. Við lok verkefnisins verður greint frá niðurstöðum verkefnisins. Reynt verður að finna verkefninu framhaldslíf með að fá einkaaðila að borðinu sem eru tilbúnir að taka við keflinu eftir þessi fyrstu skref.

Hér að neðan eru myndir úr tveimur úthafseldisverkefnum sem norska fyrirtækið SalMar hefur unnið að á síðustu árum í Noregi. Gula kvíin ber heitið Ocean Farm 1 og er staðsett úti fyrir ströndum Noregs. Rauða kvíin ber heitið Smart Fish farm og stefnt er á að hefja byggingu á þeirri kví á árinu 2021. Hún mun verða staðsett djúpt úti fyrir ströndum Noregs. Afkastageta Smart Fish farm er tæplega 23 þús. tonn á ári af laxi.  Árið 2020 voru framleidd 34 þús. tonn af laxi á Íslandi.